Ön Çapraz Bağ Yaralanmaları

Ön çapraz bağ, bacak (tibia), uyluk(femur) ve diz kapağı (patella) kemiklerini birbirine bağlayan yapıdır. Dizin normal işlevini gerçekleştirmesi için son derece önemli olan bu bağ, bahsedilen kemikleri bir arada tutmak için oldukça önemlidir.
Sporcuların çok uzun süre yaptıkları spordan uzaklaşmasına neden olan çapraz bağ yaralanması, sporcu yaralanmaları arasında ilk sırada yer alır. İç menisküs ve iç yan bağ yaralanmalarının da takip ettiği bir yaralanma sürecidir. Spor yapan insanların artmasıyla birlikte çapraz bağ yaralanmasının arttığı istatiksel olarak saptanmıştır.

Ön çapraz bağ yaralanmaları nasıl oluşur?

Ayaklar sabit dururken ani yapılan dönme hareketi ile çapraz bağ yaralanmaları oluşur. Daha çok sporcuların bireysel yaptığı egzersizler sonrasında meydana gelir. Nadiren de olsa doğrudan dize gelen darbeler, dizin üzerine düşme, trafik kazaları ve iş ve endüstriyel kazalar da çapraz bağ yaralanmasına sebep olabilmektedir. Ön çapraz bağ yaralanmasını, yan bağlar, arka çapraz bağlar ve menisküs yaralanmaları da takip edebilir. Yapısal özelliklerinden dolayı kadınlarda erkeklere göre daha fazla görülür. 

Ön çapraz bağ yaralanmalarının belirtileri nelerdir?

Dizde ani bir kopma hissi meydana gelir ve buna şiddetli bir ağrı eşlik eder. Sporcuların bahsedilen kopma sesini duyması mümkündür ve bu kopma sonucu genelde yere düşerler. Diz içinde kanamaya bağlı olarak şişlik meydana gelebilir. Kanama hızla gerçekleştiği için şişme de hızlı gerçekleşecektir. Yaralanma meydana gelen sporcu, sporuna devam edemez. Hareket kısıtlaması yaşanabileceği gibi sporcular dizlerinde çıkma hissedebilir.

Takip eden birkaç gün veya hafta içinde kişinin şikayetlerinde azalma görülür. Kişi hareketlerini geri kazanır ve diz ile ilgili hassasiyeti kaybolur. Yapacağı ani hareketler, özellikle merdiven inme gibi hareketlerinde diz de güvensizlik ve boşluk hissi meydana gelebilir. Ön çapraz bağ yaralanması meydana gelen dizlerde yüzme ve bisiklete binme gibi sporlar yapılabilmektedir, fakat kayak, hentbol, basketbol, voleybol, jimnastik ve futbol gibi temas yaşanan sporların ileri düzeyde yapılması sakıncalıdır. Çapraz bağ yaralanmasının üstüne bu sporlar yapılmaya devam edilirse yeni yaralanmalar meydana gelebilir ve hali hazırdaki hasarın artması beklenir.

Ön çapraz bağ yaralanmalarında saha kenarında ilkyardım

Sporcular dizde meydana gelen şiddetli ağrı ve şişlik için çapraz bağ yaralanmasını akıllarına getirmelidir. Dize uygulanacak olan buz uygulaması, ve bantla sarılması ağrıyı azaltmaya yardımcı olacaktır. Sporcu müsabaka içindeyken yaralanmışsa müsabakaya geri dönmemelidir. Ağırlığını dizine vermeden sahadan uzaklaşmalıdır ve tanı konulması için bir hekime başvurmalıdır.

Ön çapraz bağ yaralanmalarında nasıl tanı konulur?

Tanı koymak için yaralanmanın meydana geliş şeklinin detaylı olarak bilinmesi gerekmektedir. Bunu takiben detaylı bir muayene yapılır. Yaralanmanın meydana geliş şekli ve muayene genelde tanının konulması için yeterli olabilmektedir. Bazı durumlarda yaralanmanın olduğu anda ağrı çok fazla olduğu için tanı 10 gün sonra yapılacak olan ikinci bir muayenede konulur. Erken dönemde tanı koymak için MRG tekniğinden yararlanılabilir.

Yaralanma geçiren tüm hastaların röntgen grafileri oluşturulmalıdır bu sayede kemiklerde olası bir kırık olup olmadığına bakılmalıdır. Genelde grafilerin normal olması beklenir. Yüksek doğruluk oranına sahip MR görüntüleme ön çapraz bağ yırtığı tanısında tercih edilen bir yöntemdir. Tek başına yeterli olamayacağı da göz önünde bulundurularak, muayene ve yaralanma hikayesinin de bilinmesi gerekir.

Ön çapraz bağ yaralanmaları konusunda son yıllarda yenilikler var mı?

Gelişen teknolojik gelişmeler ve tıp sayesinde bu konuda oldukça önemli gelişmeler ortaya çıktı. Bunlardan birincisi, özellikle kadın sporcuların belirli egzersiz planı uyguladığında meydana gelecek yaralanmalarda azalma sağlanabileceği gözlemlendi. Hastanemiz hekimleri ile iletişime geçerek ilgili programın nasıl uygulanacağını antrenör ve fizyoterapistler eşliğinde planlayabilirsiniz. İkinci gelişme ise şu şekildedir. Bağa ait yeni bir yapı anlayışının benimsenmesidir. Bağ yapısal olarak iki farklı demet şekline sahiptir ve bu iki demetin kendine özgü farklı görevleri vardır. Bu anlayış sonrasında bağ yapısını orijinal olarak taklit edebilecek yeni bir teknik geliştirildi. Diğer bir gelişme ise, yaralanmaların daha iyi tanınmasından oluşmaktadır. gerekli durumlarda kopan kısımlara cerrahi uygulanırken sağlam kısımların lif yapısı korunacaktır. Ayrıca, büyümesi tamamlanmamış çocuklarda meydana gelen yaralanmalar için özel tekniklerle cerrahi operasyon yapılabilir. Yapılan operasyon büyüme sırasında meydana gelebilecek büyüme kusurunu ortadan kaldıracak ve ileride meydana gelebilecek menisküs ve kıkırdak yaralanmalarından çocuğu koruyacaktır. 

Ön çapraz bağ yaralanmalarında tedavi seçenekleri nelerdir?

İleri yaşta meydana gelebilecek dizde boşluk ve emniyetsizlik gibi hisler de cerrahi tedavi tercih edilmeyebilir. Aktif yaşama sahip genç ve sporcu kişilerde yaralanmalar için tercih edilen ve önerilen tedavi cerrahidir. 

Büyümesi henüz tamamlanmamış çocuklarda önceleri cerrahi yöntemi tavsiye edilmezken, günümüzde cerrahi yapılmayan çocuklarda meydana gelen geri dönüşü olmayan menisküs yırtılmaları ve kıkırdak hasarları nedeniyle cerrahi erken yaşlarda da yapılmaya başlanmıştır.

Dizi güçlendirmeye yönelik egzersizler ve koruyucu dizliklerle emniyetsizlik ve boşluk hissi azaltılmaya çalışılabilir. Zorlanmaya devam edilirse yeni yaralanmalar meydana gelebilir.

Ön çapraz bağ cerrahisinin hedefleri nelerdir?

Tedavinin amacı dizi güvenle yere basabileceği hale getirmek ve kişinin hissettiği boşluk ve emniyetsiz hissetmesini ortadan kaldırmaktır. Diğer bir amaç ise hasar görmemiş menisküs dokusunu korumak ve ileride dizde meydana gelebilecek yıpranma ve aşınmalardan dizi korumaktır. 

Ön çapraz bağ tamiri nasıl yapılır?

Daha çok çocuklarda görülen çapraz bağın yapıştığı yerden kemik parçası kopartarak ayrılması durumunda, kopan kemik parçası yeniden yerine tutturulur. Bu işlem genellikle artroskopik olarak yapılır ve nadiren açık cerrahi tercih edilebilir.

Erişkinler de meydana gelen yaralanmalarda,  bağların gövdesinde yer alan lifler parçalanarak yırtılır.  Bağın onarılması gereklidir. Patellar tendon en sık kullanılan dokudur. 

İkincil olarak kullanılan doku ise hamstring diye bilinen dokulardır. Bu dokular dizin arka kısmında yer alır. 

Bazen kadavradan alınmış dokularda tercih edilebilir. Bu dokulara allogreft adı verilmektedir. Sterilize edilerek kullanıma hazır duruma getirilmiş olan allogreft dokuları, birden çok bağın hasar gördüğü durumlarda, hastanın kendi dokuları yetmediği zamanlarda ve çok küçük çocuklarda tercih edilmektedir. 

Ameliyatın basamakları nelerdir?

Greft adı verilen bağ tamiri sırasında kullanılacak olan doku alınır. Sonra diz artroskopisi sayesinde eklem içi değerlendirmesi yapılır. Menisküs ve eklem kıkırdağı değerlendirilir, gerekliyse işlem yapılır. Daha sonra diz ekleminde yer alan kemiklere tüneller kullanılarak yeni bağın geçeceği yollar açılır. Tünellerin içinden greftler geçirilerek uygun gerginlik tünel içinde sağlanır. Bunun gerçekleşmesi için eriyebilen ve metal vidalar, u şekilli çiviler ve çapraz çiviler kullanılır. Bağı yerinde tutmayı sağlayan çivi ve vidalar sıkıntı yaratmadığı sürece çıkartılmayı gerektirmez.
Ameliyat süresi 4 dakika ile 1 saat arasında değişebilmektedir. Dren adı verilen palstik bir hortum diz eklemi içinde biriken kanı vücuttan dışarı atmak için diz eklemi içine yerleştirilir ve sıklıkla 24 saat sonrasında pansuman eşliğinde çıkarılır.

Çift demet ön çapraz bağ onarımı ne demektir?

Cerrahın tercihi, deneyimi ve hastanın dizinin yapısına göre tek veya iki demet bağ tamiri yapılabilir. Genelde iri yapılı hastalarda orijinal bağ yapısını korumak için çift bağ tamiri tercih edilir. Bu tip hastalarda 2 yerine 4 ayrı tünel açılır ve 2 greft dokusu tespit edilir. 

Ameliyat sonrası dönem

Ameliyat sonrası yatış süresi 1-3 gün olarak değişiklik göstermektedir. Anestezi etkisinin geçmesiyle destek alarak ayağa kalkmak mümkündür. Aynı gün veya takip eden gün ayağa kalkmanız beklenir, hasta diz hareketlerine başlar ve dizini de 90 dereceye kadar bükebilmesi gerekir. Dizi aşırı yüklenmelerden kurtarmak için ameliyat değneği kullanılmalıdır. Hasta kendi egzersiz yapabileceği gibi fizyoterapistten yardım da alabilir. 6 hafta gibi bir sürede yerleştirilen greft dokusu kemik tünellere kaynar. Bu kaynama gerçekleştikten sonra yürüyüş ve araba kullanılmasında sakınca yoktur. 5. Aydan sonra hafif spora başlamak mümkündür ancak tam olarak doku sağlamlaşması için 1 yıl geçmesi gereklidir.

Ameliyatın başarısı nasıldır?

Ülkemizde ve dünyada ön çapraz bağlarının tedavisinin başarı sonuçları %80-90 aralığındadır. Bazı teknik sorunların meydana gelmesi,  yaralanmanın olduğu bölgeye ikincil bir yaralanma ve yerleştirilen bağın uyum sağlayamaması nedeniyle %10-20 oranında yeterli başarı elde edilemediği durumlarda meydana gelmiştir. Bir kısmı için yeniden bağ tedavisi uygulanabilir.

Çocuklarda ön çapraz bağ cerrahisi yapılabilir mi?

1980’li yıllarda büyüme sınırlarına yakın bir işlem yapıldığı gerekçesiyle çocuklarda bu cerrahiden kaçınılmaktaydı. Ancak tedavi uygulanmayan çocuklarda ileriki zamanlarda meydana gelen ciddi menisküs ve kıkırdak hasarları  cerrahiyi zorunlu kıldı. Çocuklarda kullanılan cerrahi yöntemler erişkinlerden farklılık göstermektedir ve çocuğun yaşı, büyüme miktarı ve durumuna göre riski düşük bir şekilde gerçekleştirilebilir.